Als langzaamaan geheugen gaat vervagen (lied over dementie)

Auteur: Mary Louise Bringle (1953); vertaling: Klaas van Hoek
Titel: ‘When memory fades and recognition falters’
Bron: Church Hymnary Fourth Edition [2005] 701 (van de Church of Scotland)
Melodie: Jean Sibelius, Finlandia; gebruikt voor het lied ‘Ik bouw op U, mijn schild en mijn verlosser’
Bundels: o.a. ELB 246; GKB [2006] 163; WK 445.

Bij o.a.: Psalm 71:9,18; 73:26; Prediker 12:1-7; Jesaja 46:3-4; 1 Korintiërs 15:50-58 (zie meer bij Toelichting)
Thema’s: dementie; kwetsbaarheid; verlies; pijn; draagkracht; Gods trouw.

1       Als langzaamaan geheugen gaat vervagen,
         de blik wordt dof, de geest raakt meer verward,
         troost ons dan diep met liefde alle dagen;
         zie onze pijn, spreek tot ons bange hart.
         O Levensbron, geef vrede die blijft dragen; 
         sterk ons met moed, genade die volhardt.

2       Als kwetsbaarheid de krachten op doet raken,
         de arm verslapt, de fijne hand verdwijnt,
         laat hier dan, Heer, uw ouderen hun taken
         in trouw voltooien, U gehoorzaam zijn.
         Verval brengt rouw, toch laat geloof ons zingen:
         uw sterke arm houdt ons steeds overeind.

3       Door U, o Geest, duurt goedheid niet voor even;
         verleden, toekomst vloeien zacht ineen.
         De vreugde blijft, door hemels licht omgeven;
         geen goede daad vergaat ooit, zelfs niet één.
         Uw hart omarmt ons eindig leed en leven;
         wie sterft, die leeft voorgoed en wint alleen.

KvH, zondag 21 september 2025 (Wereld Alzheimer Dag),
opgedragen aan allen die leven met en lijden aan dementie.

Toelichting
In de zomervakantie van 2025 maakten we in Genève – in het Auditorium van Johannes Calvijn – een kerkdienst mee van de Church of Scotland. In de 16e eeuw nam John Know, één van de stichters van die kerk, in Genève zijn toevlucht bij Calvijn, omdat in Schotland het protestantisme vervolgd werd. Knox werkte er een tijd samen met Johannes Calvijn. Beiden staan ook op het monument met vier reformatoren in een park elders in Genève.

In de kerkdienst die we daar bezochten werd gezongen uit het (Schotse) Church Hymnary Fourth Edition van 2005. Voor mij een nieuwe bron van allerlei kerkliederen. Lang verhaal kort: ik kreeg na de dienst een exemplaar! Vanaf dat moment heb ik in de vakantie vele uren zitten grasduinen in dit liedboek.

Het lied
Gezang 701, ‘When memory fades’, sprak me meteen erg aan. In mijn werk ontmoet ik veel mensen met dementie en partner/mantelzorgers/ familie. Het lied trof me diep; het beschrijft indringend wat er speelt als je met dementie te maken krijgt. Ook hoe je in je kwetsbaarheid, verwardheid en pijn, toch gedragen blijft worden door God, die ons nooit vergeet. Een troostrijk lied bij alle ellende die dementie ook is; een lied voor mensen met de diagnose dementie én voor hun naasten, die meeleven en meelijden!

Het lied is gemaakt door Mary Louise (Mel) Bringle (* 1953), een presbyteriaanse hoogleraar filosofie en geesteswetenschappen in Amerika en schrijfster van veel kerkliederen. Zij maakte het lied voor een vriendin, van wie de moeder jarenlang aan de ziekte van Alzheimer leed. Verschillende Bijbelse gedachten over mens-zijn, ouderdom, menselijke kwetsbaarheid en Gods trouw en genade heeft ze in dit lied verwerkt. Een paar Bijbelgedeelten heb ik boven al aangegeven; onder zijn er veel meer.

NB: Bringle blijkt de tekst van haar lied hier en daar later gewijzigd te hebben. Dat viel mij op bij het beluisteren van enkele versies op YouTube. Omdat ik geen recentere bundels kon vinden met haar gewijzigde tekst, heb ik als bron voor vertaling het lied uit het Schotse Church Hymnary aangehouden.

Vertaling
Dat mooie lied wilde ik vertalen! Na een week had ik een eerste versie klaar; het was immers vakantie. Toen we weer thuiskwamen, ontdekte ik dat Sytze de Vries het al in het Nederlands berijmd had (in: Het liefste lied van overzee – deel 2 [2015], lied 56, onder de titel ‘Wanneer een mist herkenning doet vervagen’. Dat is een prachtig lied, een mooie berijming met eigen beelden.
Toch wilde ik mijn eigen versie afmaken. Ik merkte weer hoe lastig vertalen en berijmen kan zijn. Het Engels kan compact in enkele woorden zeggen, waarvoor we in het Nederlands meer woorden nodig zijn. Hoezeer ik recht heb willen doen aan het origineel, het is en blijft mijn bewerking ervan.

Eén voorbeeld van mijn vertaalworsteling deel ik. Met de volgende zin (r.1, vers 2) heb ik lang gestoeid: ‘As frailness grows, and youthful powers diminish’.
Letterlijk vertaald: ‘Als kwetsbaarheid groeit en jeugdige kracht vermindert’.
In het Engels heb je naast frailness ook frailty; het eerste woord is meer de algemene kwetbaarheid, zowel fysiek als geestelijk/psychisch; het tweede meer de fysieke broosheid, als gevolg van het ouder worden.
In het Nederlands kwam ik dat onderscheid ook tegen. Gelet het metrum overwoog ik deze vertaling:
‘Als broosheid komt en krachten op gaan raken’. Dat loopt vloeiend en is duidelijk.
Toch koos ik het algemenere woord kwetsbaarheid. Dat bracht me tot de huidige vertaling:
‘Als kwetsbaarheid de krachten op doet raken’.
Qua Nederlands wel wat bijzonder, maar je voelt wel het verband tussen het één en het ander: enerzijds de kwetsbaarheid die met dementie meekomt, en anderzijds de verminderde kracht in allerlei situaties.

Metrum, rijm en melodie
Het metrum is 11-10-11-10-11-10 (lettergrepen). Mel Bringle kiest voor een rijmschema van A-B-A-B-A-B en wijkt daar 3x van af (couplet 1, regel 5; c.2, r.5; c.3, r.5). Sytze de Vries doet dat 4x (c. 2, r. 3 en 5; c. 3, r. 3 en 5) en ik 1x (couplet 2, regel 5).
Bringle heeft het lied op de melodie ‘Finlandia’ van Jean Sibelius gemaakt. Deze melodie is in Nederland bekend van het lied ‘Ik bouw op U, mijn schild en mijn verlosser.’ Een prachtige en plechtige melodie voor dit mooie lied. In Amerika kent men ook een andere mooie (maar hier onbekende) melodie voor het lied; zie – mét de gewijzigde tekst – bv. deze versie: https://www.youtube.com/watch?v=e4Qe87Wm4hU.

Bijbelverwijzingen
Algemeen: Psalm 71:9 en 18 (verlaat mij niet nu mijn kracht bezwijkt en ik oud en grijs ben); Psalm 73:26 (al bezwijkt mijn hart en vergaat mijn lichaam, God is mijn rots en mijn alles); Prediker 12:1-7 (ouderdom in diverse beelden); Romeinen 8:18-31;38-39 (we zuchten onder de vergankelijkheid, maar niets – ook geen dood – kan ons scheiden van Gods liefde); 1 Korintiërs 15:50-57 (de dood is overwonnen, dankzij Christus, die ons de overwinning geeft); 2 Korintiërs 4:8,12-5:10 (ons lichaam is als een aardse, breekbare pot; en als een aardse tent die wordt afgebroken, maar eens een eeuwige woning bij God krijgt; de aardse last, waar we nu onder zuchten wordt eens eeuwige luister).

Vers 1: Psalm 31:8 (U kent de nood van mijn ziel) en 25 (wees sterk en houd moed); Psalm 36:10 (God als Levensbron); Psalm 68:20 (God draagt ons); Psalm 71:20 (God droeg me in de moederschoot); Jesaja 41:10 (Ik zal je sterken met mijn rechterhand); Jesaja 46:3-4 (tot in de ouderdom blijf Ik je dragen); 2 Korintiërs 12:9 (mijn genade is u genoeg).

Vers 2: Deuteronomium 33:27 (onder u zijn eeuwige armen); Psalm 90:17 (bevestig het werk van onze handen); Psalm 138:8 (uw trouw is eeuwig, laat het werk van uw handen niet los); 1 Korintiërs 15:58 (je werk in de Heer is niet tevergeefs); 2 Korintiërs 6:10 (we hebben verdriet, toch zijn we altijd verheugd).

Vers 3: Psalm 100:5 (Gods liefde duurt eeuwig, zijn trouw van geslacht op geslacht); Johannes 3:16 (wie gelooft in Jezus, zal niet verloren gaan, maar eeuwig leven hebben); Johannes 11:26 (wie in Hem gelooft zal leven, ook al is hij gestorven); Romeinen 8:37 (door Christus meer dan overwinnaars); Filippenzen 4:4 (wees altijd verheugd in de Heer); 1 Timotëus 6:12 (strijd de goede strijd van het geloof, win het eeuwige leven, waartoe je geroepen bent); Openbaring 14:13 (wie in de Heer sterven mogen uitrusten, want hun daden vergezellen hen).

Meedenkers en -dichters
Dank aan Kees Smits en Karin van de Kwast, twee leden van de Dichtclub Kampen (sinds 2023), die in de afrondende fase hebben meegelezen en adviezen gaven.

© 2025 Klaas van Hoek